BELEIDSMATIGE EN FINANCIËLE ONTWIKKELINGEN

Het blijven onrustige tijden binnen de Nederlandse gemeenten. De inflatie lijkt inmiddels iets terug te lopen, net als de prijzen voor energie, maar de oorlog in Oekraïne duurt voort, net als de opvang van vluchtelingen. Dit voorjaar hebben Rijk en VNG afspraken gemaakt over de Hervormingsagenda Jeugd. De onzekerheden rondom het realisme van deze Hervormingsagenda én het financieel perspectief voor gemeenten zijn echter nog lang niet opgelost.
Daarbij komt dat we inmiddels te maken hebben met een demissionair kabinet en het nog onzeker is in hoeverre de voorstellen uit de (Rijks-) voorjaarsnota (en dus de vertaling in de meicirculaire) in de Rijksbegroting worden geëffectueerd. Ook is het nog zeer onduidelijk hoe snel er na de Tweede Kamerverkiezingen in november er een nieuw kabinet op het bordes van Huis Ten Bosch zal staan.  Zoals verwacht is de economische situatie verder verslechterd en verkeert Nederland in een (lichte) recessie. De kapitaalmarktrente loopt op en de woningbouwproductie vertraagt. De financiële gezondheid van de organisatie, zeker voor wat betreft incidentele middelen, is echter goed. We kunnen dus wel tegen een stootje.
De gemeente Venlo heeft -met de strategische visie Venlo 2040- gekozen voor een ambitieuze strategische koers en daarmee voor inhoudelijk stevig geladen programmering. Daarop aansluitend hebben de coalitiepartijen accenten gezet op het gebied van armoede, laaggeletterdheid, wonen en verduurzaming. Ook het recent aangetreden  provinciebestuur heeft gekozen voor een ambitieus programma dat voor ons -in het licht van onze stedelijke programmering- concrete aanknopingspunten biedt. Daarnaast  ronden we op dit moment -in regionaal verband- een propositie voor een nieuwe regiodeal met het Rijk af. Zaken waarvoor u voorstellen aantreft in deze programmabegroting.
Omdat er (nog) veel onzekerheid bestaat over de structurele financiële situatie (vanaf 2026) heeft u nieuwe wensen en daarmee nieuwe lasten gekoppeld aan het ontstaan van een wenkend perspectief (scenario ‘hoop’). We hebben er daarom voor gekozen om deze wensen daaraan voorwaardelijk te maken. Dat betekent dus voor een aantal voorstellen geen structurele dekking na 2025 en dus een mogelijke heroverweging volgend jaar bij de programmabegroting 2025-2028.
Dat betekent ook dat we er nadrukkelijk niet voor hebben gekozen om ‘papieren stelposten’ of taakstellingen op te nemen. U heeft gekozen voor het basisscenario uit de kadernota. Realistisch begroten dus, met de kennis van nu. Kortom, geen rekening houdend met additionele Rijksmiddelen die het financieel ravijn zouden moeten dempen of additionele middelen voor jeugd. De onlangs gepresenteerde Rijksbegroting geeft daar ook geen enkele aanleiding toe. Indien deze middelen alsnog komen of de maatregelen uit de Hervormingsagenda de beoogde daling van lasten ten opzichte van de voorliggende begroting ook daadwerkelijke gerealiseerd kunnen worden, spreken we van het scenario ‘hoop’.
We presenteren u daarmee een meerjarig financieel sluitende begroting waarin ook duidelijk is welke keuzes de gemeente Venlo -op dit moment- inhoudelijk maakt indien het (nieuwe) kabinet niet met additionele middelen over de brug komt. Keuzes die met name betrekking hebben op het structureel honoreren van nieuwe ambities. Een aantal gemeenten bereidt, anders dan de gemeente Venlo, een financieel niet sluitende 'tekortbegroting' voor. Dat doen wij dus niet. Wel laten we zien welke lasten we (nog) niet structureel hebben opgenomen en dus welke ‘tekortbegroting’ Venlo zou hebben. Een overzicht hiervan treft u hieronder aan.
In onderstaande tabel worden, per programma, de voorstellen welke o.b.v. van scenario van 'hoop' zijn bijgesteld, weergegeven.

Een belangrijk aandachtspunt blijft de mogelijkheid om ook daadwerkelijk uitvoering te kunnen geven aan hetgeen we ons hebben voorgenomen en afgesproken. Al eerder hebben wij u geïnformeerd over de uitdaging die we hebben om de daarvoor noodzakelijke personele capaciteit aan te trekken en te behouden. Daar is Venlo overigens niet uniek in, daar zijn gemeenten niet uniek in. Dit is en blijft voorlopig nog een stevige uitdaging.
Venlo staat echter niet stil. Om niet achterop te raken bij andere stedelijke regio's  zal Venlo een sprong moeten maken naar de toekomst. Dat betekent dat we de kansen die zich voordoen ook daadwerkelijk dienen te verzilveren. En dat kan, we hebben ons huis op orde. Niet alleen hebben we oog voor de noden van vandaag, we hebben aanvullend voldoende incidentele middelen om te kunnen blijven investeren in majeure, grootschalige ontwikkelingen en daarmee de toekomst van onze stad. Ontwikkelingen die in hoge mate gedragen worden door andere overheden, maatschappelijke partners en private investeerders. Een (in relatie tot de totale omvang) bescheiden gemeentelijke bijdrage biedt ons een perspectief op versnelling en verankering van deze ambities en kansen voor toekomstige generaties. Venlo kan als gemeentelijke organisatie deze ambities en kansen immers onmogelijk alleen realiseren.
Tegen die achtergrond heeft u er -bij de vaststelling van de kadernota- voor gekozen om de instelling van een strategisch investeringsfonds in de programmabegroting op te nemen. Wanneer concrete kansen zich voordoen, als bijdrage aan en dus partiële dekking van een beperkt aantal majeure projecten die -in het licht van de opgaven uit Venlo 2040- van cruciaal belang worden geacht voor de lange termijn ontwikkeling van onze stad. Voor nieuwe generaties Venlonaren. Ter illustratie, wij denken hierbij aan concrete ontwikkelingen zoals de (her-)ontwikkeling van Venlo-Noord, de zuidrand van de Venlose binnenstad en de herstructurering in de Vastenavondkamp.
Dergelijke ontwikkelingen zouden onder deze noemer kunnen worden geschaard en -afhankelijk van de voeding en de omvang van de beoogde onttrekkingen- voor een bijdrage uit dit fonds in aanmerking (kunnen) komen. Het fonds (strikt genomen een bestemmingsreserve) kan worden ingezet voor kansen die zich voordoen (zoals de aankoop van vastgoed) en bijdragen ten behoeve van onrendabele toppen. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling om al onze strategische projecten in zijn geheel te dekken uit deze reserve, het gaat met name om de strategische opgave mogelijk te maken. Daartoe ontbreken overigens ook de middelen. Het fonds dient immers nog gevuld te worden en een eerste stap is de voorgestelde verschuiving van middelen uit de algemene reserve naar deze bestemmingsreserve.
De in deze begroting opgenomen inhoudelijke voorstellen sluiten aan bij de door u gedane kaderstelling, autonome ontwikkelingen en wettelijke verplichtingen. De door u tijdens de behandeling van de kadernota in uw raad gemaakte opmerkingen hebben wij daarbij nadrukkelijk meegenomen en afgewogen. Voor zover mogelijk en inpasbaar hebben we deze meegenomen in de in deze begroting opgenomen voorstellen, meegenomen in de beleidsvoorbereiding of hebben we de uitvoering iets bijgesteld passend binnen de bestaande inhoudelijke en budgettaire kaders. Zo hebben we uw opmerkingen wat betreft de tarifering van de milieustraat meegenomen in het grondstoffenafvalplan en uw opmerkingen over het versoepelen van de horecamogelijkheden voor accommodaties in het retailbeleid dat u onlangs is aangeboden. En vanzelfsprekend hebben uw zorgen omtrent de huishoudens met laagste inkomens omgezet in daartoe strekkende begrotingsvoorstellen met betrekking tot armoedemaatregelen. Nadrukkelijk vroeg u aandacht voor de stimulering en facilitering van het fietsgebruik. Daarin hebben we voorzien met een fietsplan en een investeringsbedrag voor de door u gewenste fietsenstallingen.
Venlo dient een veilige stad te zijn en te blijven. Het nieuwe integraal veiligheidsplan en het programma Preventie met Gezag dienen hier de komende jaren een significante bijdrage aan te leveren. Preventie met Gezag vullen we in door een herschikking van middelen. Wij zien net als u mogelijkheden voor een betere benutting van de recreatiemogelijkheden langs de Maas, net als de door u gevraagde aandacht voor topsport en het vrijwilligersbeleid. Verder hebben we invulling gegeven aan uw wens om particulieren te ondersteunen met de verduurzaming van hun woning en hebben we budget opgenomen ten behoeve van de bevordering van de diversiteit in onze stad en extra middelen gereserveerd ten behoeve van de (ondersteuning van de) exploitatie van onze gemeenschapsaccommodaties.
In de op te stellen concept-begroting  is per programma een inleiding opgenomen waarin het karakter en de samenhang van de opgenomen begrotingsvoorstellen wordt geduid. Nieuwe ambities koppelen we, voor wat betreft de structurele component, aan scenario ‘hoop’. Dat wil zeggen dat enkel de jaarschijven 2024 en 2025 (volledig) wordt gehonoreerd en de daarop volgende jaren enkel wanneer de van het Rijk te ontvangen middelen en/of de Hervormingsagenda Jeugd de beoogde maatregelen geëffectueerd kunnen worden in financiële zin daar ruimte toe bieden. We stellen geen beleid bij via de middelenkant van de begroting. Dus geen ophoging van subsidie- of uitgavenplafonds indien de middelenvraag groter is dan de budgettaire ruimte. Dat vereist een beleidsmatige afweging, geen financiële.

Ontwikkeling woonlasten
Bij de behandeling van de kadernota 2024 heeft uw raad besloten om deze coalitieperiode de woonlasten (afvalstoffenheffing, rioolrechten, onroerendezaakbelasting) voor alle betrokkenen (eigenaren woningen, eigenaren niet woningen en huurders) op een gemiddeld gelijk niveau te houden. In de voorliggende begroting is dit vertaald. Hierbij is het uitgangspunt van 100% kostendekkende tarieven voor afval en riool gedurende deze coalitieperiode, tot en met het jaar 2026, los gelaten. Daarnaast zullen wij nadrukkelijk kijken naar de ontwikkeling van de kostenkant van deze beleidsonderdelen (bij tussentijdse evaluaties). Voor het jaar 2026 betekent dit dat er een bedrag van per saldo € 3,7 miljoen uit de algemene middelen wordt bijgedragen. Vanaf 2027 is, vanwege het ontbreken van voldoende structurele middelen, het principe van kostendekkende  heffingen in de voorliggende begroting verwerkt. De afweging om de woonlasten ook vanaf 2027 niet of fasegewijs te verhogen  is gekoppeld aan het scenario van hoop.  
De kostendekkendheidpercentages voor afval zijn daarmee:

De kostendekkendheidpercentages voor riolen zijn daarmee:

In het coalitieakkoord zijn heldere inhoudelijke en financiële kaders opgenomen wat betreft het totaal van de Venlose begroting en een aantal specifieke bestuurlijke wensen en opdrachten per programma. Daarmee heeft u aangegeven welke zaken, gegeven de maatschappelijke context en opgaven, door ons verwerkt zouden moeten worden in begrotingsvoorstellen en met welke belangrijke inhoudelijke en financiële uitgangspunten wij daarbij rekening moeten houden. Uiteraard tegen de achtergrond van de omgevingsanalyse, de strategische koers van de stad en de maatschappelijke en ruimtelijke opgaven.

Beoordeling financiële positie
De beoordeling van de financiële positie, waarop de conclusie gebaseerd is, vindt plaats op basis van de door u vastgestelde strategische en tactische doelstellingen. Schematisch ziet dit er als volgt uit:

Doelstelling sluitende begroting
De doelstelling is een reëel structureel sluitende (meerjaren)begroting. De structurele exploitatieruimte is voor alle jaren positief maar daalt wel vanaf 2026. Dit is onder andere het gevolg van de substantiële en structurele daling van het gemeentefonds in 2026. Een deel van de voorgestelde maatregelen en activiteiten waarop wordt ingezet zijn daarom vooral gericht op inzet van (vooralsnog) incidentele middelen. Het doorzetten van de activiteiten i.c. inzet van middelen is voorwaardelijk  gekoppeld aan het scenario van hoop. Vanaf 2026 zijn er geen structurele middelen beschikbaar voor het opvangen van structurele tegenvallers. De structurele exploitatieruimte begeeft zich hierbij net boven het minimum van > 0%.

Structurele kortingen gemeentefonds
De onzekerheden met betrekking tot de structurele ontwikkeling van de financiële huishouding zijn groot. In maart 2023 bent u uitgebreid geïnformeerd over deze onzekerheden middels een themabijeenkomst  'Reflectie op (financiële) situatie na 2026'. Naar aanleiding hiervan is het 'basisscenario' vastgesteld en als uitgangspunt genomen voor de begroting 2024-2027.  In de voorliggende begroting is de meicirculaire 2023 van het gemeentefonds als uitgangspunt genomen. U bent over de ontwikkelingen van het gemeentefonds  uitgebreid geïnformeerd middels een  Raadsinformatiebrief.

Zoals in de themabijeenkomst aangegeven zien gemeenten zich geconfronteerd met een structurele korting van € 3 miljard vanaf 2026. In de ALV van de VNG van juni jl. is een resolutie “Naar een rechtvaardig, duurzaam en solide meerjarig financieel perspectief’ aangenomen". In overleg met het kabinet wil de VNG komen tot een rechtvaardig, duurzaam en solide meerjarig financieel perspectief voor gemeenten. Daarbij moet helder worden dat de disbalans die vanaf 2026 ontstaat door de besluitvorming in de Voorjaarsnota niet zonder gevolgen kan blijven. Dat geldt voor de ambities van het kabinet, de uitvoering van wettelijke taken door gemeenten en de ambities van gemeenten. Inmiddels is het kabinet gevallen en zijn de onduidelijkheden nog onverminderd groot zijn als het gaat om een rechtvaardig, duurzaam en solide financieel perspectief.

Via de dagmail van 4 september 2023 is de brief van de VNG 'Acties naar aanleiding van de val van het kabinet' aan uw gemeenteraad beschikbaar gesteld. In deze brief wordt verwezen naar het advies van de taskforce aan de VNG. Het advies van de taskforce is gebaseerd op het rapport van BMC 'Taken en middelen in balans, onderzoek naar de gevolgen van tekortschietende rijksmiddelen voor de gemeentebegrotingen'. Dit rapport is onderdeel van de brief van de VNG en te raadplegen middels de dagmail van 4 september 2023.  
De taskforce stelt vast dat een structurele korting van € 3 miljard vanaf 2026 gemeenten een zeer ingrijpende en zeer zichtbare bezuinigingsoperatie op zou leggen, met substantiële gevolgen voor hun betrokkenheid bij de grote maatschappelijke opgaven van dit moment. De rol van gemeenten in deze transities is nu eenmaal groot en in veel gevallen cruciaal. De taskforce roept het (demissionair) kabinet op om op korte termijn tot duidelijkheid te komen, er kan niet gewacht worden op een nieuw kabinet. Tot op heden hebben de gesprekken nog niet geleid tot concrete resultaten.

Val kabinet en verkiezingen
In november vinden er nieuwe verkiezingen plaats. De Studiegroep Begrotingsruimte (SBR) brengt voorafgaand aan verkiezingen advies uit over de begroting van de Rijksoverheid. De politieke partijen hebben dan nog de mogelijkheid om het advies te verwerken in hun verkiezingsprogramma's. De studiegroep adviseert om te komen tot bezuinigingen van € 17 miljard. Dit kan mogelijk gevolgen hebben voor de financiële huishouding van gemeenten, afhankelijk van de te maken keuzes van het nieuwe kabinet.

Rekening houdende met de reserveringen laat de begroting voor het jaar 2024 en 2025 een onbestemd begrotingssaldo zien van respectievelijk € 240.000 en € 281.000 waar geen concrete bestemming aan gegeven is.

Doelstelling voldoende weerstandscapaciteit
De doelstelling 'voldoende weerstandscapaciteit' betreft het beschikbaar hebben van voldoende middelen (weerstandscapaciteit) voor het opvangen van de geïdentificeerde risico's, waarbij de risicobereidheid is: "Venlo wil geen risicomijdende gemeente zijn".  De ratio weerstandsvermogen bedraagt in 2024 1,70 oplopend naar 1,80 in 2026. De ontwikkeling van de ratio weerstandsvermogen is lager dan op basis van de vastgestelde begroting 2023-2026 als gevolg van een lagere beschikbare weerstandscapaciteit mede als gevolg van de overheveling van € 20.000.000 naar het strategisch investeringsfonds.

De door u vastgestelde streefwaarde ligt tussen de 1,4 en 2,0 (classificatie: ≥ 1,4 < 2,0). Het gemeenschappelijk financieel toezichtkader van provincies geeft bij deze de classificatie 'Ruim Voldoende'.  Op basis van deze begroting voldoen wij aan de beoogde doelstelling.

De solvabiliteitsratio begeeft zich naar verwachting rond de 34% (2025, 2026) en 35% (2024 en 2027). De ontwikkeling is hierbij beter dan bij de vorig jaar vastgestelde meerjarige verwachtingen. De ontwikkeling begeeft zich op of boven de door u vastgestelde streefwaarde van de minimale bandbreedte van 25% - 30% waarbij aan de doelstelling wordt voldaan. Hierbij wordt opgemerkt dat deze verhoging vooral het gevolg is van de ontwikkeling van de overige bestemmingsreserves welke gekoppeld zijn aan het realiseren van de maatschappelijke opgaven. Met andere woorden op basis van de realisatie van de geformuleerde doelstellingen zullen deze reserves op de middellange termijn worden uitgegeven. Het gemeenschappelijk financieel toezichtkader van provincies geeft een signaleringswaarde voor de solvabiliteitsratio van ≤ 20% als meest risicovol.

Doelstelling wendbare begroting
De doelstelling 'wendbare begroting' gaat om de bepaling of de begroting voldoende wendbaar is om tijdig te kunnen anticiperen op nieuwe ontwikkelingen. Het kapitaallastenplafond is, rekening houdende met de vastgestelde uitgangspunten als inflatie (nagenoeg) in omvang gelijk gebleven, hetgeen betekent dat de begroting op termijn met eenzelfde bedrag aan rente en afschrijvingen belast kan worden als in de begroting 2023-2026 voorzien. Voor de jaren 2024, 2025 en 2026 is er nog incidentele ruimte beschikbaar binnen het kapitaallastenplafond
De structurele exploitatieruimte is voor alle jaren positief en bevindt zich vanaf 2027 net boven het minimum van > 0%. De belastingcapaciteit bedraagt in 2024 92,1% en bevindt zich, mede als gevolg van het door u vastgestelde kader om de woonlasten nominaal gelijk te houden, onder de door u vastgestelde streefwaarde van ≤ 105%. Deze laat een dalende trend zien.

Doelstelling acceptabele schuld
De schuldpositie van de gemeente Venlo dient zich op een acceptabel niveau te bevinden. De netto schuldquote bedraagt 45% in 2024 en stijgt naar 55% in 2027 (streefwaarde < 90%). De netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen bedraagt 40% in 2024 en stijgt naar 51% in 2027 (streefwaarde < 90%). De schuldquotes zijn in lijn met de vorig jaar vastgestelde begroting. De schuldquotes bevinden zich voor de hele periode ruim binnen de door u vastgestelde streefwaarden.
De netto schuld gecorrigeerd voor verstrekte leningen per inwoner bedraagt voor het jaar 2024 € 2.143 en stijgt naar € 2.322 per inwoner voor het jaar 2027. Deze ontwikkeling is in lijn met de vorig jaar vastgestelde begroting.

 Wij wensen u veel succes toe bij de door u te maken afwegingen.